Orzeczenie spadkowe nieobowiązkowe, niekiedy jednak konieczne

Przeprowadzenie postępowania spadkowego nie jest obowiązkowe, ale czy wiedziałeś, że jest konieczne, aby uregulować szereg spraw po zmarłym?

Orzeczenie spadkowe jest niezbędne, aby uregulować kwestie własności nieruchomości (wpisy
w księgach wieczystych), kwestie własności ruchomości, m.in. własność auta i wszystkie sprawy z tym związane- ubezpieczenie, sprzedaż, itp., kwestie związane z rachunkami bankowymi, kontami oszczędnościowymi, itd. 

Oczywiście, jeśli zmarły pozostawił po sobie jedynie drobne ruchomości, nie pozostawił oszczędności, ani innych rzeczy mających znaczną wartość majątkową, to przeprowadzenie postępowania spadkowego po nim nie jest konieczne. Przy czym, przeprowadzenie postępowania spadkowego nie jest ograniczone żadnym terminem, zatem może zostać przeprowadzone nawet po kilkudziesięciu latach!

W ostatnim czasie przyszła do mnie klientka, która miała testament po mężu w formie aktu notarialnego i była przekonana, że to wystarczy, aby w pełni uregulować sprawy spadkowe po zmarłym. Otóż nie!

Samo sporządzenie testamentu, czy też oczywisty krąg spadkobierców, nie warunkują braku konieczności przeprowadzenia postępowania spadkowego. Uzyskanie orzeczenia spadkowego może przybrać dwojaką postać, tj. akt poświadczenia dziedziczenia, który sporządzany jest przez notariusza lub prawomocne postanowienie spadkowe wydane przez sąd właściwy dla ostatniego miejsca zwykłego pobytu zmarłego – spadkodawcy.

Procedura sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia jest prostsza i szybsza, aniżeli prowadzenie postępowania sądowego, jednak nie zawsze możliwa.

Zgodnie z art. 1025 §1 kodeksu cywilnego [dalej jako: k.c.] sąd na wniosek osoby mającej w tym interes, stwierdza nabycie spadku, zaś notariusz sporządza akt poświadczenia dziedziczenia. Zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia ma skutki prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku (art. 95j i 95p ustawy z dnia 14 lutego 1991 roku prawo o notariacie [dalej jako: prawo o notariacie]).

Zgodnie z art. 95e § 2 prawo o notariacie, Notariusz odmawia sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia, jeżeli:

1) w stosunku do spadku został już uprzednio sporządzony akt poświadczenia dziedziczenia lub wydane postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku;

2) w toku sporządzania protokołu dziedziczenia ujawnią się okoliczności wskazujące, że przy jego sporządzeniu nie były obecne wszystkie osoby, które mogą wchodzić w rachubę jako spadkobiercy ustawowi lub testamentowi, lub też osoby, na których rzecz spadkodawca uczynił zapisy windykacyjne, albo istnieją lub istniały testamenty, które nie zostały otwarte lub ogłoszone;

3) (uchylony);

4) w sprawie brak jurysdykcji krajowej.

Ponadto, tak jak w przypadku mojej klientki- Notariusz odmówi sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia, jeżeli w toku sporządzania protokołu dziedziczenia (pierwszy etap) wyjdą na jaw okoliczności wskazujące, że przy jego sporządzaniu nie były obecne wszystkie osoby, które mogłyby być brane pod uwagę jako spadkobiercy (ustawowi/testamentowi).

Przybliżając stan faktyczny mojej sprawy- klientka była w posiadaniu testamentu w formie aktu notarialnego i chciała sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia, jednakże notariusz jej odmówił. Wyjaśnił, iż przy sporządzaniu protokołu dziedziczenia muszą wziąć udział osoby, które byłyby uprawnione do spadku w ramach dziedziczenia ustawowego. Problem polegał na tym, że członkowie rodziny byli w wieloletnim konflikcie i nie utrzymywali ze sobą kontaktu, zatem niemożliwe było ich stawiennictwo przed notariuszem. W związku z tym, jedynym wyjściem z tej sytuacji było złożenie wniosku o stwierdzenie nabycia spadku do właściwego sądu, a następnie wezwanie przez sąd wszystkich uprawnionych uczestników postępowania.

Pomimo sporządzenia testamentu notarialnego przez spadkodawcę, w którym de facto powołał do całości spadku jedynie swą żonę, o postępowaniu spadkowym muszą zostać powiadomieni wszyscy uczestnicy, którzy mogliby zostać spadkobiercami na podstawie ustawy. Jest to bardzo ważne z wielu względów. Przede wszystkim sąd odbiera od uczestników postępowania zapewnienie spadkowe.

Zapewnienie spadkowe jest składane ustnie podczas osobistego stawiennictwa w sądzie i nie ma możliwości złożenia go na piśmie, czy też przez pełnomocnika. Na ogół wystarcza, że zapewnienie spadkowe złoży jeden spadkobierca. Jeśli jednak nikt nie zgłosi się w celu złożenia zapewnienia spadkowego, sąd może skorzystać z możliwości, która polega na wezwaniu spadkobierców przez ogłoszenie. Przykładowe pytania, jakie mogą paść podczas odbierania zapewnienia spadkowego to:

1. Kiedy spadkodawca zmarł?
2. Czy toczyły się sprawy dotyczące stwierdzenia nabycia spadku po zmarłym spadkodawcy?
3. Czy po zmarłym został sporządzony akt poświadczenia dziedziczenia?
4. Jakie było ostatnie miejsce zamieszkania zmarłego?
5. Czy zmarły zostawił testament i jakie były okoliczności sporządzenia testamentu?
6. Czy spadkodawca miał dzieci? Czy spadkodawca miał dzieci pozamałżeńskie, przysposobione lub dzieci, które zmarły?
7. Jeśli zmarły był kawalerem/panną/wdowcem/wdową, sąd zapyta, czy żyją jego rodzice. Jeśli rodzice zmarli, wówczas sąd zapyta o rodzeństwo, potem dziadków i zstępnych dziadków.
8. Jeśli określony zstępny spadkodawcy zmarł, sąd zapyta o dzieci zmarłego.
9. Czy którykolwiek ze spadkobierców odrzucił spadek lub zrzekł się dziedziczenia po zmarłym?

Ponadto, kwestionowanie testamentu powinno mieć miejsce właśnie podczas sprawy o sprawy
o stwierdzenie nabycia spadku. Uczestnicy postępowania mogą zgłosić uwagi do przedłożonego
w sprawie testamentu. Kodeks cywilny enumeratywnie wylicza sytuacje, w których testament może zostać uznany za nieważny.

Zgodnie z art. 945 k c.: § 1. Testament jest nieważny, jeżeli został sporządzony:

1) w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli;

2) pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści;

3) pod wpływem groźby.

Uczestnicy postępowania mogą kwestionować przedłożony w sprawie testament, powołując się na okoliczności, które znają.

Reasumując, często przeprowadzenie postępowania spadkowego wydaje się być łatwe
i szybkie, jednak w przeważającej liczbie przypadków tak nie jest. Klienci spotykają na swojej drodze komplikacje, które utrudniają lub uniemożliwiają szybkie procedowanie w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku. Dlatego, jeżeli masz jakieś pytania, wątpliwości i chcesz zaciągnąć opinii specjalisty, zapraszam do kontaktu.

Z poważaniem,

Adw. Katarzyna Sołtysiak